Bajkoterapia w praktyce

Czy mogą je prowadzić tylko terapeuci – jak sugerowałaby końcówka nazwy? Otóż nie – elementy bajkoterapii może wprowadzać do swoich zajęć każdy nauczyciel w każdej placówce: począwszy od żłobka na szkole skończywszy. Aspekt terapeutyczny polega na wzmacnianiu zasobów: emocjonalnych, społecznych czy umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach. Jak przygotować takie zajęcia? Oto kilka wskazówek.

Jak sama nazwa wskazuje, bakoterapia opiera się na bajce. Ale żeby bajka faktyczne miała działanie terapeutyczne, należy zastanowić się nad efektem, jaki chcemy osiągnąć, oraz nad grupą, z jaką pracujemy. Inne treści przygotujemy dla dzieci żłobkowych, a inne dla dzieci szkolnych, inaczej przygotujemy się do zajęć ze swoją grupą, którą znamy dłuższy czas, a inaczej z grupą, której nie znamy. Treści przygotowywane dla własnej grupy będą dotyczyły trudności i potrzeb konkretnych dzieci wchodzących w jej skład. Pracując z grupą, której wcześniej nie znaliśmy, lub z grupą losową (np. dzieci na świetlicy czy w bibliotece), przygotujemy bardziej uniwersalne tematy. Celem prowadzenia zajęć może być modelowanie pewnych postaw lub zachowań. Dzieci, wysłuchując historii, starają się znaleźć rozwiązania, zapamiętują jak z problemem poradził sobie bohater, starają się wczuć w sytuację tak, aby potem w życiu codziennym móc skorzystać z nabytych zasobów emocjonalno-społecznych.

Celem takich zajęć może być: radzenie sobie z agresją, poznanie jednej konkretnej emocji, ćwiczenie umiejętności komunikacyjnych, rozwijanie umiejętności współpracy, nauka asertywności i stawiania granic. Celem równie ważnym może być uwrażliwianie na niepełnosprawność, zauważanie i akceptowanie różnorodności w zakresie koloru skóry, kultury, światopoglądu i ćwiczenie umiejętności rozmawiania na ten temat. W szkole podstawowej dodatkowym celem stosowania bajkoterapii może być pogłębianie umiejętności koncentracji i rozwijanie wyobraźni. Coraz młodsze dzieci oglądają bajki nie tylko na telewizorach, ale i na telefonach. To powoduje, że są przyzwyczajone do obrazu, który się zmienia, mruga, jest kolorowy, zawiera się na małym ekranie, nie reagują na to co się dzieje wokół. Powoduje to trudności z dłuższym utrzymaniem koncentracji i małą atrakcyjność książek. Bajkoterapia, poprzez wzbogacanie opowieści różnymi dodatkowymi elementami, pomaga wydłużyć czas koncentracji oraz zachęca do czytania.

Gdy już wiemy, z kim pracujemy i co chcemy osiągnąć, przechodzimy do wyboru utworu literackiego. Wydawnictwa przedstawiają nam szeroki wachlarz różnych gotowych bajek terapeutycznych z opracowaniem psychologa – są to ciekawe pozycje, szczególnie dla zaczynających pracę z bajkoterapią. Znajdziemy tam cenne wskazówki, jak prowadzić rozmowę z dziećmi, aby przyniosła ona zamierzone rezultaty. Jak wiemy, fundusze szkolne i przedszkolne nie są z gumy, a pensje nauczycieli niezbyt wysokie, dlatego gdy już czujemy się pewnie, można sięgnąć do ogólnodostępnych książek z biblioteczki przedszkolnej lub szkolnej. Wiele z dostępnych pozycji możemy wykorzystać do osiągnięcia zamierzonego celu terapeutyczno-edukacyjnego. Najbardziej zaawansowani specjaliści samodzielnie mogą przygotować opowiadanie.

Jeżeli już mamy wybraną bajkę, która najlepiej zrealizuje pożądany cel, zastanówmy się, w jaki sposób uatrakcyjnić zajęcia. Dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym mogą mieć problemy z utrzymaniem koncentracji, większość z nich ma silną potrzebę ruchu. Warto to wykorzystać podczas opowiadania, aby pomóc dzieciom głębiej zanurzyć się w akcję. Wykorzystujmy elementy historii, które da się pokazać ruchem (płynie rzeka – falowanie rękami, bieg bohatera – bieg w miejscu, wróbelki –skakanie obunóż). Aby maluchy mogły lepiej usłyszeć historię, warto zachęcić je do naśladowania dźwięków zawartych w bajce (np. szumi las – szszszszs….; przeszły konie – kląskanie, uderzył piorun – uderzenie rączkami o kolana). Przedszkolaki i dzieci młodsze uwielbiają pacynki, wprowadzenie ich do opowiadania sprawi, że dzieci jeszcze bardziej wczują się w sytuację bohaterów, ich problemy i emocje.

Ze starszakami i dziećmi szkolnymi można z powodzeniem rozszerzyć zajęcia o dramę, m.in. poprzez przedstawianie wybranych fragmentów historii czy modyfikowanie jej wg własnego pomysłu. Dobrą inspiracją jest japoński teatrzyk kamishibai – opowieść wzbogacamy ilustracjami. W tym przypadku na pomoc przyjdą nam liczne wydawnictwa proponujące gotowe materiały. Bajkę możemy również łączyć z muzyką i tańcem m.in. poprzez improwizacje ruchowe przy muzyce adekwatnej do treści. Kolejnym elementem, o który można poszerzyć zajęcia, jest wprowadzenie sztuk plastycznych: malowanie postaci, zaistniałych sytuacji lub rozwiązań problemów bohaterów opowieści. Młodsze dzieci warto zachęcić, aby swobodnie bazgrały, malowały, wyraziły kolorem i kreską to, co czują po wysłuchaniu bajki.

Gdy już przeprowadzimy zajęcia lub cykl zajęć, warto wracać do ich treści podczas dnia codziennego, np. gdy widzimy, że dziecko się denerwuje, przypomnijmy mu sposoby na radzenie sobie ze stresem, strachem lub frustracją, gdy widzimy konflikt, przypomnijmy sposoby na jego rozwiązanie.

Ewaluacją przeprowadzonych zajęć będzie obserwacja ich uczestników podczas dnia codziennego. Jeżeli po jakimś czasie zauważymy zmiany, np. dzieci będą próbowały się dogadywać, nazywać swoje emocje lub staną się bardziej otwarte, oznacza to, że osiągnęliśmy zamierzony cel.

Podsumowując: przeprowadzenie zajęć z elementami bajkoterapii może bardzo pomóc dzieciom w rozumieniu siebie, swoich emocji, poszerzyć horyzonty i nauczyć życia w grupie społecznej. Dzięki temu dzieci mają szansę wyrosnąć na świadomych siebie dorosłych, potrafiących odnaleźć się w różnych sytuacjach życiowych. 

Marta Żurawska

nauczyciel wychowania przedszkolnego