Jakie są najlepsze przybory dla dzieci leworęcznych oraz z nieustaloną lub skrzyżowaną lateralizacją?

Nie jest to rzadkie zjawisko, ponieważ występuje ono u około 10%-15% populacji na całym świecie. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa. U praworęcznych dominuje zatem lewa półkula mózgowa, u leworęcznych bardziej uaktywnia się prawa półkula, a u ok. 2% populacji – półkule pracują naprzemiennie (ludzie ci są oburęczni).

Rozróżniamy cztery rodzaje lateralizacji:

➢ prawostronną – jednorodną, czyli człowiek posługuje się prawą ręką, dominuje u niego prawe oko, prawe ucho i prawa noga;

➢ lewostronną – jednorodną, dominuje wtedy lewa ręka, lewe oko, lewe ucho i lewa noga;

➢ skrzyżowaną – niejednorodną – człowiek preferuje części ciała znajdujące się po przeciwnych stronach (np. leworęczny, ale prawooczny).

➢ nieustaloną, gdy ktoś może naprzemiennie używać oka, ucha ręki lub nogi, bez stronnej przewagi czynnościowej.

Dziecko uznane za leworęczne może mieć zatem lateralizację lewostronną zgodną, skrzyżowaną (jest leworęczne, ale preferuje np. prawe oko, nogę czy ucho) lub nieustaloną (pisze lewą ręką, ale przy innych czynnościach uaktywnia prawą rękę, np. gra nią w tenisa). Indywidualna diagnoza i określenie rodzaju lateralizacji są bardzo ważne. To od właściwego rozpoznania trudności dziecka zależy dalsze postępowanie terapeutyczne. Terapeuta nie zastosuje w każdym przypadku leworęczności takich samych, standardowych rozwiązań, ale ustawi dziecku ćwiczenia pod konkretne prezentowane przez niego problemy. Najmniej trudności prezentują dzieci z lateralizacją lewostronną zgodną, najwięcej z nieustaloną. Najczęstsze z nich to:

➢ problemy społeczne i emocjonalne w związku z negatywnym odbiorem ze strony niektórych osób i poczucie mniejszej wartości z racji inności i problemów w nauce,

➢ trudności w czytaniu i pisaniu od strony lewej do prawej,

➢ mylenie zbliżonych kształtem liter, np. b – d, p – b lub cyfr 6 – 9, 12 – 21,

➢ trudności w orientacji w przestrzeni i schemacie własnego ciała,

➢ rozmazywanie tekstu podczas pisania,

➢ wolniejsze tempo pisania i niższy poziom graficznych prac,

➢ szybsza męczliwość ręki i napięcie mięśniowe,

➢ problemy z używaniem przyborów szkolnych, np. nożyczek, linijki i przedmiotów codziennego użytku – np. myszka, klawiatura komputera.

Niezależnie od typu lateralizacji wszystkie dzieci leworęczne powinny:

➢ zachowywać właściwą pozycję przy pisaniu: stopy oparte na podłodze, oba przedramiona na stole, plecy wyprostowane. Dziecko leworęczne powinno siedzieć w ławce z lewej strony, tak, by mieć swobodę podczas pisania,

➢ w prawidłowy sposób trzymać narzędzie pisarskie: chwyt trzema palcami (pomiędzy lekko zgiętym palcem wskazującym a kciukiem, z jednoczesnym oparciem narzędzia na palcu środkowym), 2-3cm od końcówki narzędzia pisarskiego,

➢ układać zeszyt ukośne (lekko w prawą stronę), oświetlenie powinno padać z prawej strony lub z przodu,

➢ korzystać z odpowiednio dobranych narzędzi pisarskich.

Pamiętajmy, że nie przestawiamy ucznia leworęcznego na prawą rękę.

Każde dziecko leworęczne naciska na przybór do pisania, przesuwa dłoń w prawo (nie pociąga jak praworęczne dziecko). W ten sposób zasłania napisany przez siebie tekst i rozmazuje go dłonią. Wiemy, że leworęczność ustala się w wieku ok. 3–4 lat, dominacja stronna – do 6 r. ż., ale pełen proces lateralizacji zostaje zakończony ok 9 r. ż. Ta informacja jest ważna szczególnie przy doborze narzędzi pisarskich dla dzieci z nieustaloną lateralizacją w zakresie ręki.

Zdarza się, że dzieci oburęczne dokonują wyboru ręki piszącej dopiero ok 8–9 r. ż. Przekładają zatem narzędzie z pisarskie z jednej ręki do drugiej. Zdecydowana większość dzieci oburęcznych wybiera ostatecznie ręką prawą, ponieważ jest to wygodniejsze. Nie zasłaniają sobie napisanego już przez siebie tekstu, a innym czynnościom pozostawiają rękę lewą. Wręczenie takiemu uczniowi bardzo dla niego atrakcyjnego narzędzia dla dziecka leworęcznego (np. wymarzonego, kolorowego pióra oznaczonego symbolem L – left), może zakłócić proces lateralizacji i znacząco go przedłużyć. Ważne zatem, aby mieć pełną wiedzę czy dziecko dokonało wyboru ręki, czy jeszcze nie.

Dobierając narzędzia pisarskie, musimy pamiętać o kilku ważnych kwestiach.

➢ Naukę pisania tak naprawdę zaczynamy od kredek. Dzięki rysowaniu kredkami usprawniamy koordynację wzrokowo-ruchową i przygotowujemy rękę do czynności pisania. Młodsze dzieci powinny zaczynać od grubych kredek z ergonomicznym, trójkątnym uchwytem. Po wyuczeniu odpowiedniego chwytu, powinny przejść do rysowania cieńszymi, wybranymi przez siebie kredkami. 

➢ Kolejnym etapem powinien być odpowiednio dobrany ołówek. Ołówkiem dziecko zaczyna kreślić litery w zeszycie. Grafit ołówka bardzo łatwo można wymazać. Dzięki temu dziecko nie zniechęci się tak szybko do nauki, jak w przypadku przekreślanych słów czy liter. Na początku, przy braku właściwego chwytu, warto zdecydować się na ołówki, które posiadają dość grubą obudowę. Jeżeli ołówek nie ma wyprofilowanych uchwytów na palce, to powinien mieć, chociaż trójkątną obudowę. Okrągłe ołówki mogą wyślizgiwać się dziecku z ręki. Jeżeli chwyt jest prawidłowy – wręczamy dziecku cieńszy model. Ważnym aspektem jest również tzw. twardość ołówka. Dla większości dzieci leworęcznych zalecam pośrednią wersję, czyli HB (inne to: B – to ołówki miękkie, H – twarde). Taka twardość ołówka do nauki pisania pozwoli dziecku płynnie kreślić na kartce bez rozmazywania czy zadrapywania struktury papieru. Decydując się na zakup ołówka powinniśmy również rozważyć jego rodzaj. Poza klasycznymi modelami w oprawach drewnianych, dostępne są również ołówki automatyczne. W razie potrzeby złamany grafit można łatwo wymienić, bez konieczności temperowania.

➢ Przy wyborze długopisu lub pióra pamiętajmy, że do ok 9 r. ż dziecko oburęczne ma prawo nie mieć wybranej ręki do pisania. Tym uczniom proponujemy narzędzia uniwersalne, dostosowane zarówno dla prawo- i leworęcznych;

➢ Uczniom z ustaloną lewostronną lateralizacją jednorodną lub leworęcznym z lateralizacją niejednorodną – skrzyżowaną możemy zaproponować narzędzie przystosowane dla dzieci leworęcznych;

➢ Pióra dla dzieci są wyraźne profilowane. Wymuszają przez to prawidłowe ułożenie palców, a jednocześnie gwarantują pewny chwyt. Wyżłobienia na palce często posiadają gumową powłokę, która zapobiegnie ich ześlizgiwaniu się. Te dedykowane dzieciom leworęcznym powinny mieć oznaczenie L – left. Istotną kwestią jest również rodzaj pióra. Do wyboru mamy klasyczne pióra wieczne, a także kulkowe. Stalówki w klasycznych piórach dostosowanych dla dzieci leworęcznych mają lekko zmieniony kąt, co ułatwia płynne prowadzenie pióra po papierze bez „drapania”, a także są odporne na dużą siłę nacisku. Atrament, który szybko schnie, jest tu niezbędny, aby uniknąć rozmazywania tekstu podczas pisania. Wersje kulkowe stanowią połączenie pióra wiecznego z długopisem. Tu podczas wyboru powinniśmy zwracać uwagę na ergonomiczną budowę i szybko schnący atrament.

Listy wyprawkowe można pobrać tu: https://zmalujmyrazem.pl/szukaj?q=wyprawka

➢ Podobnie jak ołówki i pióra, długopisy powinny dobrze leżeć w dłoni dziecka. Ergonomiczna obudowa wraz z antypoślizgową strefą chwytu powinny zapewnić dziecku komfort podczas ćwiczeń. Długopisy powinny być lekkie i łatwo przesuwające się po podłożu.

➢ Dla wielu dzieci wygląd ma duże znaczenie. Dlatego podczas zakupu warto pokazać im dostępne modele i pozwolić na wybór wymarzonego koloru i wzoru.

➢ Coraz częściej na rynku pojawiają się zeszyty z pochyłą liniaturą dla dzieci leworęcznych. Są mało dostępne, a dzieciom po ich wdrożeniu trudno się przestawić na klasyczny zeszyt. Uważam, że lepszym rozwiązaniem jest nauczenie dziecka właściwego ułożenia klasycznego zeszytu.

➢ Linijki lub pełne zestawy kreślarskie dla leworęcznych mają zazwyczaj dwustronną skalę liczbową. U dzieci młodszych wprowadza to często zamieszanie ze stroną czytania. Naturalną rzeczą jest, że praworęczni czytają od lewej do prawej. Leworęczni mają z tym problem. Takie przybory ułatwiają początkowo pracę, ale ostatecznie przedłużają etap utrwalenia właściwego kierunku czytania.

➢ Nożyczki dedykowane tej grupie usprawniają ich pracę. W gabinecie stosuję jednak te uniwersalne i odpowiednie dla obu grup. Dzięki temu leworęczność przestaje być jakimkolwiek problemem w pracy grupowej.

➢ W dobie rozwoju technologii komputerowych, klawiatura i myszka dla leworęcznych jest dużym ułatwieniem.

Podsumowując, dobierajmy przybory szkolne indywidualnie do potrzeb naszego dziecka, czyńmy to jednak rozważnie.

Magdalena Duszczyk, pedagog, terapeutka ręki

Przypominamy, że wciąż możecie obejrzeć webinar, jaki dla naszej platformy poprowadziła Magdalena Duszczyk: "Jak pracować z dzieckiem leworęcznym": https://www.facebook.com/ZmalujmyRazem/videos/833440642132739