„Profil sprawności grafomotorycznych” jako narzędzie diagnostyczne dla nauczycieli

Zmalujmy Razem: Jaki był powód zgłębienia problemu grafomotoryki u uczniów szkoły podstawowej?

Prof. Aneta Domagała: Przede wszystkim zdecydował o tym wielki niedostatek publikacji dotyczących rozwoju sprawności grafomotorycznych uczniów w naszym kraju, brak szeroko zakrojonych badań w tym zakresie. Co może zdumiewać, kiedy przed kilkunastu laty rozpoczynałyśmy nasze badania, same terminy „grafomotoryka” czy „trudności grafomotoryczne” praktycznie nie były używane. A teraz są tak rozpowszechnione. Mogłoby się wydawać, że były z nami od dawna. Nasze zainteresowanie grafomotoryką mocno wiązało się z tym, że rozmaite trudności w pisaniu występują u wielu dzieci z zaburzeniami mowy, komunikacji językowej. W logopedii to bardzo istotna kwestia. Prowadząc badania, mogłyśmy wykorzystać nasze kompetencje językoznawcze oraz logopedyczne, a także kompetencje psychologiczne jednej z nas – zaznaczę, że Pani Profesor Urszula Mirecka jest również psychologiem.

Zmalujmy Razem: Efektem tych badań są liczne publikacje, w tym monografia pt. „Grafomotoryka u dzieci w wieku 7-13 lat” i narzędzie diagnostyczne – „Profil sprawności grafomotorycznych”. Prosimy o przybliżenie tych publikacji.

Prof. Urszula Mirecka: „Grafomotoryka u dzieci w wieku 7-13 lat” to książka, która jest rezultatem badań przeprowadzonych niegdyś w ramach kierowanego przeze mnie grantu ministerialnego. Badania te wykonałyśmy w grupie trzystu uczniów klas I-VI szkoły podstawowej. Oceniałyśmy przebieg czynności pisania u poszczególnych uczniów i zapisane przez nich teksty, dodatkowo także kreślenie wzorów literopodobnych. Wyniki badań przedstawiłyśmy całościowo w książce, by mogli je poznać badacze zajmujący się problematyką pisania, ale również praktycy. Nauczyciele mogą w niej znaleźć np. próbki pisma ilustrujące różnorodne błędy graficzne oraz zdjęcia pokazujące nieprawidłowości w przebiegu pisania u uczniów (takie jak niewłaściwy chwyt długopisu, nieodpowiedni układ ręki czy niedogodne położenie kartki, na której pisze uczeń). Po zakończeniu badań opracowałyśmy nowe narzędzie diagnostyczne – „Profil sprawności grafomotorycznych”. 

Prof. Aneta Domagała: „Profil sprawności grafomotorycznych” jest narzędziem, które pozwala na jakościową ocenę grafomotoryki u uczniów. Dzięki niemu można rozpoznać indywidualne możliwości i ograniczenia u badanego dziecka. Po pierwsze, ocena obejmuje przebieg czynności grafomotorycznych: pisania i kreślenia wzorów. Obserwując dziecko podczas wykonywania zadań, osoba oceniająca odnotowuje pojawiające się nieprawidłowości. Po drugie, ocenia się poziom graficzny pisma (i jakość kreślonych wzorów literopodobnych). Analizując prace ucznia, badający rozpoznaje błędy graficzne, różnego rodzaju odstępstwa sygnalizujące, że uczeń potrzebuje pomocy w nauce pisania. Na podstawie badania formułuje się wnioski zmierzające do ustalenia sposobów pomocy uczniowi, jeśli zachodzi taka potrzeba.

Zmalujmy Razem: Kto może używać tego narzędzia?

Prof. Urszula Mirecka: Mogą się nim posługiwać psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, jak również nauczyciele szkół podstawowych mający wiedzę na temat nabywania umiejętności pisania przez uczniów i trudności w tej sferze. Początkowo stosowanie narzędzia może wydawać się trudne, pomaga tu jednak doświadczenie zawodowe. „Profil sprawności grafomotorycznych” jest wykorzystywany głównie w poradniach psychologiczno-pedagogicznych do diagnozy dysgrafii. Można go jednak używać także w warunkach szkolnych. Niewątpliwie wymaga to wprawy, ale warto doskonalić kompetencje zawodowe pomagające wspierać rozwój uczniów, lepiej rozumieć ich problemy.

Zmalujmy Razem: A czym jest „Skala oceny sprawności grafomotorycznych”? Jakich informacji jest ona w stanie dostarczyć?

Prof. Urszula Mirecka: „Skala oceny sprawności grafomotorycznych” jest narzędziem znormalizowanym. Dostarcza więc odpowiedzi na pytanie, czy poziom rozwoju sprawności grafomotorycznych ucznia jest odpowiedni na danym etapie edukacji, czyli dla danej klasy (co oznacza, że uczeń osiągnął wyniki wysokie lub przeciętne), czy też nie jest odpowiedni (co oznacza, że uczeń osiągnął wyniki niskie). Badanie z zastosowaniem tego narzędzia przynosi również informacje o trudnościach grafomotorycznych ucznia w postaci charakterystyki stwierdzonych u niego zjawisk niepożądanych.

Zmalujmy Razem: Dla kogo to narzędzie jest przeznaczone? Czy mogą z niego korzystać np. nauczyciele nauczania początkowego, a może nawet przedszkolnego?

Prof. Aneta Domagała: Trzeba zaznaczyć, że to test, którym mogą się posługiwać tylko specjaliści, przede wszystkim psycholodzy i pedagodzy, diagnozujący zaburzenia pisania w poradniach psychologiczno-pedagogicznych u uczniów szkoły podstawowej. Jeśli u ucznia zostaną stwierdzone trudności grafomotoryczne, nauczyciele powinni zwrócić szczególną uwagę na jego problemy. Można je bliżej poznać, wykorzystując do oceny w szkole np. „Profil sprawności grafomotorycznych”. Niezależnie od tego, warto poszerzać swoją wiedzę na temat objawów trudności grafomotorycznych, czerpiąc z literatury przedmiotu. Użytkownikom portalu „Zmalujmy Razem”, nauczycielom dzieci młodszych, możemy zaproponować lekturę np. łatwo dostępnych artykułów [zob. informacje pod tekstem].

Zmalujmy Razem: Jakie nieprawidłowości, zaburzenia grafomotoryki występują u uczniów najczęściej? Jak można z nimi walczyć?

Prof. Aneta Domagała: Najbardziej znany jest problem dysgrafii, wiązanej z dysleksją rozwojową. Trudności w pisaniu, także w sferze grafomotoryki, występują jednak u wielu innych uczniów, np. z niepełnosprawnością intelektualną, ADHD, ze spektrum autyzmu, z uszkodzeniami narządu ruchu czy wzroku. Podstawowe znaczenie ma tu wczesna pomoc dziecku, wspomaganie rozwoju psychoruchowego, jak najlepsze przygotowanie do nauki pisania, jeszcze w okresie przedszkolnym. Nauczyciele w przedszkolach wiedzą o tym doskonale, to dobrze, że poszukują sposobów, by ćwiczenia konieczne dla dzieci były dla nich zarazem zabawą, budziły radość, ciekawość. Podczas nauki szkolnej ważne jest dokładne rozpoznanie możliwości i ograniczeń ucznia. Najważniejszą rolę mają tu do spełnienia nauczyciele pracujący z dzieckiem na etapie edukacji wczesnoszkolnej. To oni obserwują ucznia na co dzień, śledzą jego postępy w nauce, mają stały kontakt z jego rodziną, opiekunami.

Zmalujmy Razem: Czy rodzice w ogóle mają świadomość problemów w sferze grafomotoryki u dzieci?

Prof. Aneta Domagała: W razie potrzeby rodzice powinni szukać pomocy u nauczycieli swoich dzieci. Sami mogą nie dostrzec w porę trudności grafomotorycznych u dziecka, a z czasem te trudności narastają i potem okazuje się, że uczeń nie jest w stanie opanować podstawowych umiejętności szkolnych. To nie tylko kłopot estetyczny - „brzydkie pismo” - jak sądzą niektórzy. To czasem pismo nieczytelne lub mało czytelne (i w rezultacie uczeń nie korzysta ze swoich zeszytów), zbyt wolne może być tempo pisania (i uczeń w starszych klasach np. nie nadąża za lekcjach, prace domowe pochłaniają mu dużo czasu), pojawia się męczliwość, zniechęcenie, unikanie pisania, kolejne porażki w szkole. Grafomotoryka jest ważna także przy opanowywaniu ortografii. Niektórzy rodzice bagatelizują trudności z pisaniem ręcznym, ponieważ myślą, że nowe technologie potrafią rozwiązać wszystkie problemy z pisaniem u dziecka. Niestety, to niemożliwe. Jeśli np. uczeń ma nasilone zaburzenia sprawności manualnej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, to z tego powodu może mieć problemy również, gdy pisze np. na klawiaturze.

Zmalujmy Razem: Kiedy możemy się spodziewać kolejnej książki o trudnościach grafomotorycznych?

Prof. Aneta Domagała: Wydawnictwo Harmonia Universalis obecnie przygotowuje do druku moją nową książkę pt. „Trudności w pisaniu. Poziom graficzny pisma”. To praca kierowana do pedagogów, psychologów, logopedów, a w szczególności do nauczycieli klas I-III szkoły podstawowej oraz nauczycieli języka polskiego. Zawiera konkretną propozycję postępowania w warunkach szkolnych, z wykorzystaniem nowo powstałej Karty oceny poziomu graficznego pisma. Z rejestrem symptomów trudności grafomotorycznych. Przedstawiony sposób oceny trudności grafomotorycznych, pozwoli, jak sadzę, lepiej rozpoznawać problemy uczniów. Będzie dostępny dla szerszego grona użytkowników niż wskazane wcześniej narzędzia diagnostyczne.

Publikacje autorskie wzmiankowane w wywiadzie:

Aneta Domagała, Urszula Mirecka, 2010, Grafomotoryka u dzieci w wieku 7-13 lat, Lublin: Wydawnictwo UMCS, wyd. I (wyd. II – 2015) [książka będzie dostępna wkrótce online na stronie Biblioteki Internetowej PWN: www.ibuk.pl].

Domagała A., Mirecka U., 2010, Profil sprawności grafomotorycznych, Gdańsk: Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, wyd. I (wyd. II – 2023).

Domagała A., Mirecka U., 2017, Skala oceny sprawności grafomotorycznych SOSG, Gdańsk: Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, wyd. I (wyd. II – 2023).

Domagała A., Mirecka U., Majcher M., 2018, Trudności w zakresie przebiegu czynności grafomotorycznych u dzieci z klas I oraz dzieci realizujących obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, Logopedia, 47-1, 157-170 [aktualnie artykuł ogólnodostępny online: https://doi.org/10.24335/NJRY-H912].

Domagała A., Mirecka U., 2018, Sprawności grafomotoryczne dzieci realizujących obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego – o potrzebie oceny szerokozakresowej, Logopedia, 47-2, 421-432 [aktualnie artykuł ogólnodostępny online: https://doi.org/10.24335/284g-9315].