Zajęcie plastyczne jako zajęcie z elementami ruchu kształtujące umiejętności społeczne

Nauczyciel wychowania przedszkolnego wykonuje z dziećmi przynajmniej jedną pracę plastyczną tygodniowo. Nie jest to jednak łatwe zadanie: każde dziecko znajduje się na innym etapie rozwoju małej motoryki, nie wszystkie lubią zajęcia manualne, jeszcze inne nie potrafią dostatecznie skupić uwagi i doprowadzić pracy do końca. Są też maluchy nieśmiałe i o niskim poczuciu własnej wartości, które ciężko namówić do podjęcia jakiejkolwiek aktywności, gdyż od razu wychodzą z założenia, że nie będą potrafiły wykonać zadania. Do tego dochodzą powszechne problemy współczesności: zbyt długie korzystanie z telefonów i tabletów, oglądanie zbyt dużej ilości bajek, nadruchliwość. To sprawia, że wiele dzieci ma problemy z prawidłowym napięciem mięśniowym, a są też takie, dla których utrzymanie pozycji wyprostowanej jest wielkim wyczynem.

Jak poradzić sobie z taką różnorodnością? Zachęcam do urozmaicania zajęć plastycznych, ponieważ każde z nich może stać się jednocześnie ruchowym i rozwijającym kompetencje społeczne. Wyjdźmy nieco poza schemat.

Prace plastyczne w przestrzeni

Dzieci uwielbiają tworzyć na dużych formatach. Rozłożenie arkuszy papieru, co najmniej w formacie A3, pozwoli im na swobodną ekspresję twórczą. Przedszkolaki mogą siedzieć, leżeć, kucać, stać – dla dzieci nadruchliwych lub z nieodpowiednim napięciem mięśniowym jest to bardzo komfortowa forma pracy. Dodatkowo, każdy może znaleźć miejsce koło swojego kolegi, koleżanki, a kontakty interpersonalne są znacznie ułatwione – dzieci mają możliwość swobodnej wymiany spostrzeżeń, pomysłów, wzajemnego chwalenia swoich prac.

Ważne jest przedstawienie grupie podstawowych zasad:

·        uważamy na prace kolegów i koleżanek;

·        rozmawiamy przyciszonym głosem, aby nie przeszkadzać dzieciom, które są skupione na wykonywanej pracy;

·        wybieramy miejsce do pracy na samym początku zajęć, potem już go nie zmieniamy (ułatwi to organizację grupy).

Jeżeli planujemy malowanie farbami, polecam rozłożyć folię malarską i uprzedzić rodziców o planie zorganizowania takich zajęć – niech ubiorą dzieci w rzeczy, których nie będzie szkoda, jeśli się okaże, że nie dadzą się doprać. Dobrym rozwiązaniem są fartuszki, ale nie chronią one spodni.

Zajęcia twórcze

W tym przypadku dzieci pracują przy stolikach, ale muszą samodzielnie przynosić sobie potrzebne materiały.

Na sali ustawiamy „Twórcze stanowisko” – jest to stolik z różnymi plastycznymi i kreatywnymi skarbami: kolorowym papierem, pianką, filcem, cekinami, brokatem, pastelami, bibułą, plasteliną, patyczkami kreatywnymi – wszystkim, co można znaleźć w przedszkolnym magazynku. Dzieciom proponujemy realizację konkretnego tematu, np. zegar, dinozaur, elf. Na początku zajęć przedstawiamy im wszystkie dostępne materiały, aby uniknąć późniejszego bałaganu i aby każdy wiedział, z czego może korzystać. Dzieci podchodzą do stolika i wybierają potrzebne materiały, wracają na swoje miejsce i zaczynają pracę. Jeżeli stwierdzą, że potrzebują dodatkowych materiałów, podchodzą do „Twórczego stanowiska” i wybierają kolejne artykuły plastyczne. Takie zajęcia w grupach starszych (5- i 6-latków) trwają zazwyczaj około godziny i pozwalają przedszkolakom zatopić się w tworzeniu, eksperymentowaniu i odkrywaniu. Aby jednak sytuacja nie wymknęła się spod kontroli, muszą poznać zasady:

·        przemieszczając się po sali, chodzimy, nie biegamy, i uważamy na siebie nawzajem;

·        z „Twórczego stanowiska” bierzemy określoną ilość rzeczy (np. 2–3 ) – tym samym unikniemy bałaganu i zagarnięcia przez jedno dziecko np. całego opakowania cekinów;

·        pilnujemy porządku: ścinki na bieżąco wyrzucamy, a niepotrzebne materiały odkładamy na miejsce – w ten sposób uczymy dzieci systematyczności i unikamy zniechęcenia do sprzątania, gdy na koniec zajęć zobaczą jego ogrom; łatwiej systematycznie robić małe kroczki niż jeden wielki skok wymagający ogromu energii;

·        po skończonej pracy wszyscy sprzątają: biorą zmiotki, szufelki, ściereczki, odkładają materiały na wyznaczone miejsce.

Podczas tego zadania dzieci mają możliwość przemieszczania się – kilka kursów do „Twórczego stanowiska” powinno zaspokoić potrzebę ruchu. Ponadto dzieci rozwijają kompetencje interpersonalne: jeżeli zabraknie jakiegoś materiału, muszą przejść się po sali i zapytać kolegów, czy ktoś zechce się podzielić lub wymienić. Jednocześnie muszą poradzić sobie z sytuacją, gdy jednak nie uda im się zdobyć potrzebnych materiałów. Podczas takich zajęć maluchy często wymieniają się pomysłami i nawzajem zachwycają się swoimi pracami. Nauczyciel/ka ma świetne pole do obserwacji poziomu rozwoju społecznego i emocjonalnego swoich podopiecznych.

Zajęcia w grupie

Najlepiej obserwuje się relacje między dziećmi, poziom kompetencji interpersonalnych oraz kreatywność podczas prac tworzonych w grupie.

Na środku sali rozkładamy duży arkusz papieru (brystol, szary papier pakowy, papier w rolce itp.). Możemy zajęcia poprowadzić w sposób dwojaki: pierwszy – dać dzieciom temat i obserwować, co się stanie. Podczas takiej pracy doskonale widać relacje w grupie i role, jakie odgrywają w niej poszczególne maluchy. Drugi sposób: rozkładamy arkusz i zaczynamy rysować markerem np. domki, ulice, resztę zostawiając przedszkolakom. Ich zadaniem jest uzupełnić rysunek o kolejne elementy, można je również zachęcić do tworzenia i opowiadania historii powstającego „świata”. W jakim kierunku się rozwinie – zależy wyłącznie od dzieci, ich otwartości i kreatywności.

Podczas pracy grupowej mogą się one przemieszczać, zmieniać pozycje, w jakich będą tworzyły. Te nadruchliwe i ze słabym napięciem mięśniowym będą czuły się wtedy komfortowo. Jest to też świetny trening dla dzieci nieśmiałych i wycofanych – rysując nawet niewielki element w rogu arkusza, i tak stają się częścią całości i nabierają zupełnie innej wartości. Tak jak we wcześniejszych propozycjach, zwracamy dzieciom uwagę na dbałość o potrzeby i emocje innych, oraz przypominamy o utrzymaniu porządku w miejscu pracy.

Zajęcia taneczno-plastyczne

Jeżeli mamy salę, w której możemy powiesić na ścianach arkusze papieru, wykorzystajmy to. Zaczynamy od włączenia dzieciom muzyki tanecznej. Ważne, żeby to nie były dziecięce piosenki – bo takie sugerują temat pracy (chyba, że taki jest zamysł). Najlepsze będą rytmiczne utwory, żeby dzieci skupiły się na rytmie i melodii, a nie na słowach. Pozwalamy malcom poruszać się w rytm muzyki, a gdy zauważymy, że czują się z nią dobrze, nie przerywając tańca, rozdajemy im pędzle i obserwujemy, co się stanie.

Tak jak poprzednio, przypominamy zasady wspólnej pracy:

·        uważamy na prace kolegów i koleżanek;

·        wybieramy miejsce do pracy na samym początku zajęć, potem już go nie zmieniamy (ułatwi to organizację grupy);

·        wszyscy wspólnie sprzątamy całą salę.

Wszystkie te aktywności opierają się na wzajemnych relacjach między dziećmi, nauczycielem i grupą. Tworząc atmosferę akceptacji i bezpieczeństwa, możemy prowadzić zajęcia plastyczne, jednocześnie realizujące wiele innych zadań. Warto pamiętać, że podczas prowadzenia tego rodzaju zajęć, nauczyciel powinien być przy dzieciach, a nie za biurkiem, jednocześnie pełniąc funkcję obserwatora oraz osoby wspierającej, nie ingerując zbytnio w aktywność twórczą podopiecznych. Dać im przestrzeń do odkrywania, eksperymentowania, komunikowania swoich potrzeb oraz wyrażania siebie wiedząc zarazem, kiedy pomóc, nie przytłaczając swoją obecnością. Nie jest to łatwe, ale przynosi rezultaty i pozwala uwolnić potencjał dzieci.

Marta Żurawska

Nauczyciel wychowania przedszkolnego